وام بدون سپرده

آنچه درباره وام بدون سپرده بايد بدانيم.

در نظام بانكي، وام؛ به معناي وجه سودداري است كه براي مدت زمان مشخصي، در قالب عمل قرض دادن بين وام‌دهنده و وام‌گيرنده رد و بدل مي‌شود. در نظام بانكداري امپرياليستي در قبال اين سيستم استقراضي، مي‌بايست علاوه بر كل مبلغ وام، سودي از پيش تعيين شده نيز در پايان مهلت بازپرداخت، از سوي وام‌گيرنده به وام‌دهنده پرداخت شود. در نظام بانكداري كشور ايران كه بر اساس قوانين شريعت اسلام تدوين شده است؛‌ آن سود از پيش تعيين‌شده،‌ مصداق ربا است و دريافت آن حرام و با متخلفين از اين قانون، برخورد شديد قانوني مي‌شود؛ لذا اين نوع از سيستم استقراضي اساسا منتفي است. آنچه كه از اصطلاح وام در سيستم بانكداري اسلامي مد نظر است، صرفا وام قرض الحسنه است؛ يعني قرض دادن پول در طي زمان مشخص، بدون تعيين مبلغ اضافي در انتهاي زمان بازپرداخت. اين سيستم استقراضي به موجب عقودي ميان وام‌دهنده (بانك) و وام‌گيرنده انجام مي‌شود. وام‌هاي قرض‌الحسنه با توجه به محدوديت منابع مالي؛ براي تحقق اهداف خاصي ارائه مي‌شوند. بانك مركزي سرفصل‌هاي مصرف وام قرض‌الحسنه را محدود به مواردي چون رفع مشكلات و مسائل مالي و حوائج ضروري اشخاص حقيقي، اشتغال‌ و بهبود وضعيت بخش‌هاي كوچك اقتصادي توليدي نموده است. بر اين وام‌ها درصدي مختصر (اغلب ۴% يا كمتر) جهت كارمزد بر اقساط بازپرداخت وضع مي‌شود. اعطاي وام قرض‌الحسنه به اشخاص حقيقي به منظور رفع حوائج ضروري مانند هزينه‌هاي ازدواج و تهيه جهيزيه، هزينه‌هاي درمان، كمك هزينه تحصيلي، تعمير يا تأمين مسكن صورت مي‌پذيرد. در طرح وام بدون سپرده، وام‌دهنده (بانك) جهت تأمين منافع مالي خود، بعد از اتمام همه مراحل اداري، بخشي از مبلغ وام را (به صورت درصد)،‌ نزد خود نگه مي‌دارد و مابقي وام را به وام‌گيرنده واگذار مي‌كند. بعد از ارائه توضيحات مربوط به مفهوم تسهيلات، توضيحات مبسوط درباره وام بدون سپرده ارائه مي‌شود.

در مقابل واژه وام، اصطلاح ديگري نيز در سيستم بانكي مرسوم است كه اغلب با وام خلط شده و گاه به يك معنا به كار مي‌روند؛ اين اصطلاح “تسهيلات” نام دارد. تسهيلات نسبت به وام مفهومي گسترده‌تر دارد. تسهيلات بانكي در واقع حاصل‌جمع سپرده‌هاي كوتاه‌مدت و بلندمدت و سرمايه‌گذاري‌هاي بانك‌ها، حقوق صاحبان سهام و ساير بدهي‌هايي‌ست؛ تزريق و تجهيز وجوه نقد سرگردان جامعه؛ به مبادي هدفمند اقتصادي (مانند بخش توليد و اشتغال و از پيش تعريف‌شده،‌ به وسيله تسهيلات انجام مي‌شود. پس ارائه تسهيلات در راستاي اهدافي از قبل تعيين شده صورت مي‌گيرد. همانطور كه از واژه تسهيلات برمي‌آيد؛ اين لغت به معناي آسان كردن است؛ و كاربردش در حمايت از بخش اقتصادي به اين صورت است كه براي مثال؛ با دريافت پول از ديگري به منظور اشتغال و به شرط داشتن سهمي از سود حاصل از كار، در واقع نوعي اعطاي تسهيلات صورت گرفته؛ چون بدون آن پول اشتغال و سودي هم در كار نبود. ( مشاركت در سود حاصل از چنين عقد قراردادي، محل اختلاف مجتهدين و اقتصاددانان اسلامي است؛ اقتصاددانان اسلامي معتقدند سپرده‌هاي نزد بانك‌ها قانونا بايد وارد مجاري توليدي شوند و از طريق ايجاد رونق اقتصادي، بانك مي‌تواند به سود خود برسد. اما اوضاع اقتصادي رو به وخامت جامعه و بررسي‌ها حاكي از آن است كه بانك‌ها وارد معامله با افراد،‌ صرافي‌ها و بازار سكه مي‌شوند؛ اينها هيچكدام مصداق بخش توليد نيستند و بلكه حتي عملياتي عليه بخش توليدي است؛ لذا سودهاي حاصل از اين دست معاملات جهت تضمين بهره سپرده‌ها شرعا مصداق ربا و حرام است. )
ذكر اين نكته لازم است كه گاه اصطلاحات ديگري چون وام، تأمين مالي و اعتبار براي تسهيلات بانكي به كار مي‌رود و البته اصطلاح وام در سيستم بانكداري اسلامي فقط براي تسهيلات قرض‌الحسنه به كار مي‌رود.

با اين توضيحات روشن است كه هر تسهيلاتي،‌ وام نيست اما هر وامي،‌ نوعي تسهيلات به شمار مي‌رود.
گفته شد كه اعطاي تسهيلات با اهداف مشخص و از قبل تعيين شده‌اي صورت مي‌پذيرد؛ اعطاي وام قرض‌الحسنه به منظور رفع حوائج ضروري اشخاص حقيقي شامل؛ مخارج ازدواج و تهيه جهاز، هزينه‌هاي درمان، كمك هزينه تحصيل، تعمير يا تأمين مسكن و كمك به ساخت مسكن در روستاها صورت مي‌پذيرد؛ تسهيلات اعطايي به شركت‌هاي تعاوني جهت اشتغال‌زايي صورت مي‌پذيرد و همچنين به واحدهاي توليدي به ‌منظور كمك در امر افزايش توليد يا راه‌اندازي كارگاه‌هاي توليدي، تسهيلات پرداخت مي‌شود. با اين توضيحات در مفهوم تسهيلات،‌ مي‌توان گفت اعطاي وام بدون سپرده،‌ مي‌تواند در قالب يكي از وام‌هاي تسهيلاتي باشد.

وام بدون سپرده چيست؟

حال كه مفهوم واژگان وام و تسهيلات تشريح شد، مي‌توان در مورد وام بدون سپرده نيز صحبت كرد. در نظام بانكداري به دليل پيچيدگي حاكم بر سيستم بانكداري و ازآنجاكه وجوه سپرده نزد بانك‌ها نوعي بيت‌المال است، براي پرداخت انواع وام و تسهيلات؛ لازم است ضمانت‌هاي محكمي جهت بازپرداخت وجه وام از سوي وام‌گيرنده ارائه شود. در ميان طرح‌هاي متنوعي كه بانك‌ها جهت ارائه‌ وام پيشنهاد مي‌كنند؛ برخي طرح‌ها مبتني بر ضمانت ضامن يا گذاردن سند است، برخي مبتني بر خوش‌حسابي مشتري و برخي مبتني بر وجه‌الضمان؛ در مورد گزينه آخر، اين وجه‌الضمان به صورت سپرده‌گذاري در بانك وام‌دهنده صورت مي‌گيرد؛ اصلا وظيفه اصلي بانك‌ها در وهله اول جذب سپرده و سپس هدايت اين نقدينگي‌ها به بخش توليد است. با اين حال طرح وام بدون سپرده، طرحي است كه افراد را مكلف به تهيه وجه كلاني جهت سپرده‌گذاري نمي‌كنند؛ بلكه بانك در ازاي مبلغ وام، جلوي بخشي از حساب را بسته و اجازه دسترسي به آن را به وام‌گيرنده نمي‌دهد. اين كار در راستاي تأمين منافع مالي بانك صورت مي‌پذيرد؛ مابقي مبلغ وام به وام‌گيرنده پرداخت مي‌شود. در طرح وام بدون سپرده كه نوعي اعطاي تسهيلات به شمار مي‌رود و در قالب وام‌هاي مختلف ارائه مي‌شود؛ نيازي به سپرده‌گذاري در بانك نيست، كافي است ساير شرايط دريافت وام از سوي وام‌گيرنده رعايت شود.

بانك‌هاي ارائه‌دهنده وام بدون سپرده، به‌عنوان يكي از مجريان اهداف كلان اقتصادي و به منظور ايجاد تسهيلات در امور جاري مردم، اقدام به پرداخت وام بدون سپرده مي‌كنند. هيچ بانكي حاضر نيست بدون شناخت از افراد حقيقي يا حقوقي و بدون اينكه منافع مالي براي بانك و مشتريان بانك وجود داشته باشد، اقدام به پرداخت وجوه نقدي يا ارائه ساير تسهيلات به متقاضيان وام يا تسهيلات كند؛ تمامي تسهيلات بانكي در ازاي اعتبار مالي افراد حقيقي و حقوقي عرضه مي‌شود؛ با اين حال طرح بانكي پرداخت وام بدون سپرده،  با در نظر گرفتن شرايط خاص؛ اجرا مي‌شود. در طرح وام بدون سپرده، وام‌گيرنده‌اي كه وجهي براي سپرده‌گذاري ندارد،‌ مي‌تواند وام بدون سپرده بگيرد. ساز و كار وام بدون سپرده بدين صورت است كه بخشي از وام در حسابي كه وام‌گيرنده در بانك افتتاح مي‌كند؛ باقي مي‌ماند؛ و به اصطلاح جلوي آن مبلغ بسته مي‌شود. چرا؟ چون اين مقدار پول، در واقع نقش همان سپرده نداشته وام‌گيرنده است و همين مبلغ هست كه اعتبار مالي فرد وام‌گيرنده به شمار مي‌رود. در بانك‌هاي مختلف،‌ شرايط دريافت وام بدون سپرده،‌ متفاوت است؛‌ بسته به اينكه چه نوع وامي اعطا شود؛ مبلغ وام، مبلغي كه به وام‌گيرنده داده مي‌شود و مبلغي كه نزد بانك باقي مي‌ماند، متفاوت خواهد بود. همچنين در وام‌هاي تسهيلاتي (يعني همه وام‌ها غير از وام قرض‌الحسنه) سود بازپرداخت نيز متغير است.
وام‌چي؛‌ پل ارتباطي ميان خريداران و فروشندگان وام بدون سپرده و ساير انواع وام است.